Sri Harikathamrutham [Episode-5]

 

Sri Harikathamrutham [Episode-4]

 

Sri Harikathamrutham [Episode-3]

 

Sri Harikathamrutham [Episode-2]

 

Sri Harikathamrutham [Episode-1]

Jagajjyothi – 3

 

Jagajjyothi – 2

 

Jagajjyothi – 1

 

Srimadajjada Adibhatla Narayana Das - A Brief Biography

The Tirumala Tirupati Devasthanams established Yuva Layam with an aim to encourage youth to take up classical music, nurture talent and enhance standards of teaching Carnatic music. In collaboration with Sri Venkateswara Music & Dance College, Hindu Dharma Prachara Parishat and Andhra Music Academy, Yuva Layam conducted a youth festival in November 2012. The festival included lecture demonstrations by eminent musicians, debates, quizzes and a Carnatic music competition. About 32 teams comprising 250 young musicians (from the four southern states) filtered from two earlier rounds participated in the final music competition. A conference on Promotion of Carnatic music amongst youth was organised as part of the festival. Yuva Layam published a souvenir to commemorate the event. The following article entitled Pandit Srimadajjada Adibhatla Narayana Das (by Upadhyayula Narayanadas) appeared in the souvenir. 

It is well nigh impossible to find a parallel for him in the history of Indian literature. Pandit Srimadajjada Adibhatla Narayana Das (1864-1945) was the only scholar who had mastery over four classical languages—Sanskrit, Telugu, Persian and Arabic—and translated from Persian and English into Sanskrit and Telugu; the only litterateur who wrote a comparative treatise on the works of Kalidas and Shakespeare; the only writer-composer who translated into Telugu and set to music Rig Vedic hymns and the only writer-composer who composed a geeta-malika comprising 90 Carnatic ragas. As a writer-composer who composed music in all the 72 Carnatic ragas he was next only to Thyagaraja. 

Pandit Narayana Das was a writer, poet, asta-avadhani, musician, dancer, linguist and philosopher. He was a rare litterateur to whom, ‘the indiscriminately employed and hackneyed phrase ‘versatile genius’ may be justifiably applied’. The Hindu (June 30, 1894) referred to him as a ‘versatile genius’ in a review of his Harikatha: 

“[…] an exquisite poet, a versatile genius conversant with English, a profound scholar in Telugu and Sanskrit and an accomplished musician of the most enchanting type. While this pride of Vizianagaram was unfolding the story with his inimitable skill, the audience was beside itself with joy. Not only was he applauded time and again, but at the close, there was a spontaneous outburst from every one present exclaiming that it was a rare and excellent treat. Of the gifted expounder, it may well be and truly said that he is entitled to be spoken of in glowing terms by the best of Pundits, by the most skilful songsters, by the most ardent lovers of music and by the most reputed of elocutionists. The rhythmic cadences of his harmonious voice, the melodious intonations of his musical flight and the snatches of vivid and picturesque representations of nature, conjured up his lively and constructive faculty of imagination and his powerful command of language appealed to the listeners’ spiritual sensibilities […]” 

His literary output was voluminous. He wrote original Kavyas and Prabandhas that reflect a rare creative genius, erudition and great felicity of expression. He wrote over fifty books in Telugu, Sanskrit and Atcha-Telugu (Desyandhramu or Telugu unmixed of Sanskrit). His works included original story-poems (Kavyas and Prabandhas), Harikathas, prose works, musical works, dramas, translations, treatises on philosophy and Vedic studies and children’s literature. Here is a brief list of his works: 

LITERARY WORKS 

In Navarasa Tarangini, he compared and contrasted the treatment of the nine rasas or moods in the plays of Kalidas and Shakespeare. His magnum opus Jagajjyothi is a treatise on various streams of Hindu philosophy.

In Rubaiyat of Omar Khaiyam, he translated the original Persian quatrains and Edward Fitzgerald’s English translation into Sanskrit and Atcha-Telugu, to prove that Fitzgerald’s translation did not do justice to the Persian poet. Dr. Sarvepalli Radhakrishnan (former President of India) had this to say of the work: 

“[…] was greatly struck by his varied talents, remarkable linguistic equipment, and technical power of versification. […] The Telugu verses are written in what is called Atcha Telugu or pure Telugu, which is rather difficult. […] I am tempted to congratulate him on a performance which, taking all things into account, is certainly astounding.” 

In a review published as an editorial entitled ‘A Monument of Scholarship’, The Hyderabad Bulletin (16-1-1937) had this to say of the work: 

“[…] We are certainly unaware of any recent instance in India where so much learning has been brought to bear on what is no less certainly a labour of love, for it is evident that there are few persons familiar with the Sanskrit language who are anxious to have a rendering of the Persian original.

“Pandit Narayandas’s erudition is enhanced by the fact that even in using his own mother tongue, he has selected what is called Atchha-Telugu, a language that only a handful can understand. The work therefore is not intended for the masses, and the learned author expects no profits out of his scholarship. […]”  

Sahitya Akademi has recently brought out a new edition of Rubaiyat of Omar Khaiyam originally published in 1932. 

His Samskrit works include Tarakam (an original Kavyam that reflects his rare command over Sanskrit idiom and grammar); Harikathamrutam (the story of Sri Krishna in three Harikathas); Ramachandra Satakam and Kasi Satakam. His Atcha-Telugu works include Talli Vinki (exposition of Sri Lalitha Sahasranamams, each in a verse); Vennuni Veyi Perla Vinakari (exposition of Sri Vishnu Sahasranamams, each in a verse) Ruksangraham (also known as Mokkubadi, a translation and musical composition for 304 selected Ruks) and Manki Mink" (an introduction to Ayurveda). 

CREATION OF HARIKATHA 

Traditional religious discourses in the form of Harikatha as a medium to inculcate Bhakti and entertain were in vogue in several states including Maharastra, Karnataka, Tamil Nadu and Andhra. Each had a different format and they all had more than one performer, for story telling, rendering music etc. Narayana Das opined the art form of Harikatha dated back to Vedic times. There were references to Harikatha in Rig Veda. These Harikathas involved the performance of several artistes during performance of Yaznas. The objective of these Harikathas was to keep the Yaznik awake during the course of the Yazna and entertain the audience. In the Harikatha Narayana Das created, he fused several art forms into one. These include kathaprvachanam (story narration), aasukavitwam (composing poetry extempore), rendering classical music, dancing and acting. The musical part has the usual instrumental accompaniments like mridangam and violin but the Haridas has to perform all the five components. Narayana Das stated that the objective of his Harikatha was to inculcate Bhakti and Jnana and seeking Moksha through virtuous behaviour. Having invented the vehicle, he wrote twenty one Harikathas, seventeen in Telugu, three in Samskrit and one in Atcha Telugu. The creation Harikatha earned him the title of Harikathapitamaha. The literary and musical elite of his time awarded him the title of Sangeetha Sahitya Sarvabhouma. 

The Tirumala Tirupathi Devasthanam has undertaken the task of republishing Narayana Das’ Harikathas. Yadhartha Ramayanamu, a compilation of six Harikathas based on stories from Ramayana, Ambarisha Charitramu, Prahlada Charitamu, Savitri Charitramu and Harikathamrutamu (the story of Sri Krishna in three Harikathas in Sanskrit) were published so far. 

MUSICAL GENIUS 

The Vijayanagaram of the late nineteenth century was a haven of literary and artistic talent and was - to borrow a phrase from renaissance literature - in a state of intellectual ferment. It was the perfect ambience for the muses in the soul of a burgeoning artiste, fluttering wings to break free and find expression in his work. It was in the company of virtuosos like Durvasula Suryanarayana Somayajulu, Kaligotla Kamaraju, Mohabat Khan, Pappu Venkanna and Veena Venkataramana Dasu that Narayana Das’ innate artistry blossomed and flourished. 

The cultivation of the Hindustani style added a rare and unique hybrid timbre to his music not usually found in the rendering of Carnatic singers and won him many accolades including those from the Maharajah of Mysore and Rabindranath Tagore. This is because it was unusual for Carnatic singers to be able to sing Hindustani and vice versa. 

The hybrid style he developed left an indelible stamp on the progress of Carnatic music. It was adopted by later musicians including some of the greats of Carnatic music, marking it as the sui generis of Vizianagaram music. Eventually when Narayana Das became the first principal of Sri Vijayarama Gana Pathasala it became part of the curriculum, which was sought by Rabindranath Tagore to be introduced in Visva-Bharati University. 

Narayana Das exhibited his musical genius in the asta-avadhanams he performed too, by introducing several musical elements in them. He called his asta-avadhanams, sangeetha-asta-avadhanam and asadhya-asta-avadhanam. The sangeetha asta-avadhanam included composing a kriti based on a specified raga and tala; singing a kriti synchronising it with three different talas played by three different panellists. The musical feats in the variations of avadhanam (asadhya ashta-avadhanam and sangeetha ashta-avadhanam) were Narayana Das’ initial experiments with tala which evolved into panchamuki and shanmukhi in later years. 

Narayana Das was the first principal (1919-1936) of Sri Vijayarama Gana Pathasala, South India’s first music college founded by the Maharajah of Vizianagaram. In fact, the Maharajah established the college to honour Pandit Narayana Das and enable enthusiasts to learn music from him. The college produced many great musicians. Pandit Narayana Das inducted violin maestro Dwaram Venkata Swamy Naidu as a lecturer in the college. 

A MONUMENT OF LITERARY & MUSICAL CRAFTSMANSHIP 

Dasavidha Raga Navati Kusuma Manjari is a musical work in which Pandit Adibhatla Narayana Das exhibited his monumental skill in literary craftsmanship and musical composition.  It is a raga malika comprising ninety ragas in ten categories and nine ragas in each category. The ten categories are: (1) Sarva-sampurna ragas (2) Shadava-oudava ragas (3) Oudava-shadava ragas (4) Sampurna-oudava ragas (5) Oudava-sampurna ragas (6) Suddha-shadava ragas (7) Sampurna-shadava ragas (8) Shadava-sampurna ragas (9) Suddha-oudava ragas & (10) Vakra ragas. As the ninety ragas are woven as flowers in a garland, it is named Dasavidha Raga Navati Kusuma Manjari. 

The raga malika is a prayer to goddess Kanyakumari and is in two parts, the first half in Sanskrit and the second in Telugu. The names of the ragas are used as a part of the prayer in each line of the first part. The same ragas are repeated in the inverse order in the second half. The raga malika can be sung in all talas evolving from the five jatis of eka tala. An important feature of this raga malika is this: while a vocalist sings it, and five musicians keep time each with a different eka-tala, by the time the raga malika is completely sung all the eka talas could be concluded and not anywhere in between. 

If a musician can accomplish singing the raga malika to five different talas it would be a great achievement. Pandit Narayana Das used to perform such a feat which he called Panchamukhi, after the five facets of Paramasiva. The five talas correspond to the five facets of Paramasiva known as Sadyojatha, Vamadeva, Eesana, Tatpurusha and Aghora. The five talas he used to perform were trisragati with the right hand; chaturasragati with the left hand; khanda with the right shoulder; misra with the left shoulder and sankeerna with the head. He also performed Shanmukhi (singing to six talas) in which, he performed all the five talas mentioned above while performing a sixth tala called laghusekharam. The performance of Panchamukhi and Shanmukhi earned him the titles of Panchamuki Parameswara and Laya Brahma. 

‘Mahamahopadhyaya’, ‘Sangeethasekhara’ Nookala Chinasatyanarayana has this to say of the Sangeetha Prabandham: “A student of this prabandham who begins his musical education with the first line becomes a vidwan by the time he accomplishes singing the 180^th line or aavartham. If a music vidwan practises this Prabandham daily, there would be nothing beyond his capability with regard to performance of music or tala.”  

For more on the life and work of Pandit Narayana Das and reviews of his literary works, see: 

https://www.adibhatlanarayanadas.org/ 

http://en.wikipedia.org/wiki/Ajjada_Adibhatla_Narayana_Dasu 

http://archive.org/details/sarasvathaneeraj022935mbp  

http://en.wikipedia.org/wiki/Rubaiyat_of_Omar_Khayyam 

http://www.in.com/music/album/sri-adibhatla-narayana-dasa-vaggeya-vaibhavam-telugu-93676.html 

http://www.raaga.com/channels/telugu/moviedetail.asp?mid=ad001149

కవి సామ్రాట్ విశ్వనాధ సత్యనారాయణ గారి ప్రశంస

గుంటూరు రచయితల సంఘం 1975లో నారాయణ దాసు గారి సాహిత్యంపై 'శ్రీ ఆదిభట్ల నారాయణ దాస సారస్వత నీరాజనం' (సం: డా. శి. వేం. జోగా రావు) అనే సమగ్రమైన సమీక్షా గ్రంధం  ప్రచురించింది. అ గ్రంధంలో ప్రచురణకై కవిసామ్రాట్ విశ్వనాధ సత్యనారాయణ గారు ప్రత్యేకంగా రచించిన పద్య వ్యాసం లోనిది ఈ పద్యం:

ఈ యఖిలమ్మునందుఁ బరమేశ్వరుఁ డెట్టులు నిండియుండెనో

యా యఖిలమ్ము వచ్చి తనయందున నుండెన యాదిభట్టనా

రాయణదాసులో హరికధాకృతి భారతి సర్వశిల్పవి

ద్యాయుతి సంస్కృతాంథ్రముల యాకృతియై  పెఱమూర్తులై మఱిన్

  

Daśa Vidha Rāga Navati Kusuma Manjari

By Dr. Shreekantham Nagendra Shastry

‘Dasa Vidha Raga Navati Kusuma Manjari’ - a Musical and literary prabandham composed by ‘Laya Brahma’, ‘PanchaMukhi Parameshwara’ Shrimadajjada Adibhatla Narayana Das, is a rare musical wonder, in which Shri Narayana Das expertly brought together theoretical and practical aspects of Karnatik Classical music. He gave us a complete work which in a nutshell, achieves ‘Lakshya – LakshaNa’ Samanvaya, confluence of Theory and practice. A musical work of this vast range and inherent depth is very rare in our literature and also in oral traditions.

The very importance of the ‘Manjari’ lies in creating Lakshya (Musical form) for many ragas which are only to be found in Shaastra (Theory). The structure of the ‘Manjari’ can be briefly explained as follows. It has a total of 10 ‘Navatis’ in 10 types of Raga-classes or (Jaathis). Each ‘Navati’ comprises 9 ragas making it  a total of 90 Ragas in the entire composition. Languages used are Samskritam (In AarohaNa maalika) and Telugu (In Avarohana Maalika), which also demonstrates Shri Das's lyrical and musical prowess. Shri Narayana Das included ‘Raaga Mudra’ in each raaga's composition similar to that of Muttuswami Deekshitar's tradition, in such a way that ‘raaga mudra’comes as a reference to ‘Bhagavati/Devi’.

Shri Naryana Das named this musical essay ‘ Panchamukhi’, which also refers to the 5 faces of Bhagavan Shiva namely, Sadyojata, Vamadeva, Aghora, Tatpurusha and Ishana. Panchamukhi has 5 taalas /Angas which are to be performed simultaneously in 1 cycle (Avarathanam) by using various physical movements which include hands, thighs and head. A 6th anga can also be used and then it can be called ‘Shanmukhi’. In our classical texts this can be referred as ‘Laghu shekhara’ which is a part of ‘Taala Shodasanga’.

The ‘Manjari’ has enormous scope and possibility to demonstrate in 5 types of Laghus and also in all SuLaadi Sapta taalas.

Scholars and Musicians alike have hailed this musical essay as ‘Peerless, Unique and Unprecedented’ which is no exaggeration. Shri Narayana Das had performed Manjari in Shanmukhi by keeping a ‘lemon fruit’ on his head on February 1, 1933 during the 14th anniversary celebrations of ‘Sri Vijayarama Gana Pathasala', the famous music college at Vizianagaram, of which he was the principal.

Now, after a gap of almost 83 years, ‘Dasha Vidha Raaga Navati Kusuma Manjari’ demonstration is being attempted by Prof. Srikantham Nagendra Shastry, the torch bearer of Chintalapalli Music tradition of Karnataka and his disciples. The specialty of this presentation would be 9 participants demonstrating ‘Navatis’ simultaneously. Each individual is conceived as a form of ‘Navati’. The troupe will try to show different possibilities and facets of the ‘Manjari’ in its presentation. This will also be the ‘first–of–its–kind’ attempt, where in Panchamukhi and Shanmukhi are being presented in ‘Goshti’ (Troupe). Shri Nagendra Shastry has studied the work in detail. Possible typographical errors in the alignment of the notation and the lyric in the printed text are taken care of and will be presented in line with the prevailing current musical tradition.

…………………………………….

ABOUT THE AUTHOR

Dr. Shreekantham Nagendra Shastry is the flag bearer of the ‘Chintalapalli Parampara’ of music which has an 800-year lineage. The ‘Chintalapalli Parampara’ itself belongs to the disciple-lineage of two of the three ‘Sangita Trimurthis’ of Karnatic music, Saint Thyagaraja and Sri Muthuswami Dikshitar.

Dr. Shastry may be said to be the lone exponent of ‘Pallavi singing’ in 16 ‘Kalas’ today.

Dr. Shastry has been teaching and demonstrating music and rendering innumerable music concerts for over three decades. He is currently professor of music in the Maharani Music College, Bengaluru.

Dr. Shastry has produced over 5000 pages of literature including books and articles on music and musicology.

Dr. Shastry has received innumerable honours and awards including ‘The Pandit Adibhatla Narayana Das Memorial Award’, instituted by ‘Sangitha Jagruthi’, a cultural, literary and music organisation of Bengaluru.

Daśa Vidha Rāga Navati Kusuma Manjari Performed After 83 Years

ADIBHATLA NARAYANA DAS’

DASA VIDHA RAGA NAVATI KUSUMA MANJARI

(PANCHAMUKHI & SHANMUKHI) PERFORMED AFTER 83 YEARS

***

Dr. Shreekantham Nagendra Shatry, (Professor of Music, Maharani's Music College, Bengaluru) performed Srimadajjada Adibhatla Narayana Das' musical tour de force, DASA VIDHA RAGA NAVATI KUSUMA MANJARI at Sri Venkateswara Devasthanam, Brindavan Gardens, Guntur on January 21.

Dr. Shastry and his troupe presented Panchamukhi and Shanmukhi (singing a 'Kriti' to five and six talas) while singing the 'raagamaalika' comprising 90 Karnatic ragas. It was a rare and unique performance, performed nearly 83 years after Srimadajjada Adibhatla Narayana Das composed the 'Literary and Music Prabandham' and performed it in 1933.

Performing 'Shanmukhi'
Dr. Shreekantham Nagendra Shastry (Centre). From Left to Right:
Smt. Sobhana Ayalasomayajula, Kum. Ambica Shastry, Kum. Naga Deepthi Shastry, Kum. Naga Pranthi Shastry
Sri H. S. Karthikeya Sharma, Smt. Choodamani Sridhar, Sri Saiganesh Shastry & Shri Samartha V. Hegde 

At the commencement of the programme, Dr. Shastry explained in detail the musical aspects and literary values of the 'Manjari'.

A group of five noted musicians participated as observers for the rendition of each of the five/six talas.

Sri Malladi Ramprasad (famous Karnatic vocalist), Sri Bhusurapalli Venkateswarlu (famous mridangam and ghatam player), and Sri Kota Sachitananda Sastry (famous Harikatha artiste) who were among the observers spoke applauding the performance.

Connoisseurs of music were transported with delight on viewing the performance and repeatedly applauded it.

After the rendition of the 90-raga Manjari, Dr. Shastry continued with a solo music concert in which he sang a number of Adibhatla Narayana Das' 'Kritis'. These included a 'Keertana' from 'Janaki Sapatham' acclaimed as another masterpiece of literature and music as it employs 36 rare ragas.

Dr. Shastry was accompanied on the violin by Smt. Durgabhavani and on the mridangam by Sri Sadguru Charan.

Sri Kallam Haranadha Reddy, an industrialist and connoisseur of arts and literature was the Chief Guest.

The Parishat had the concert (both the performance of the Manjari and rest of Dr. Shastry's music concert) recorded on DVD which will soon be released for the public.

The grand music concert was part of the Srimadajjada Adibhatla Narayana Das' commemoration celebrations being organised by 'Srimadajjada Adibhatla Narayana Dasa Katha Gana Kala Parishat', Guntur.

కలివశంబున శారద కలుషయయ్యె| బిదపకాలంబున దలంపు పిచ్చియయ్యె|

నారాయణ దాసు గారు సంస్కృతంలో ప్రబంధ సాహిత్యం రచించారు; ఎంతోక్లిష్టమైన భుజంగవృత్తంలో ‘రామచంద్ర శతకం’ రచించారు. పాణిని వ్యాకరణ సూత్రాలకు అనుబంధంగా చదువుకోడానికి అనువుగా 'తారకం' అనే కావ్యాన్ని రచించారు. అయినా అయన ఆంధ్ర భాషాభిమానం ఈ పద్యం రూపంలో వెలువడింది:

మొలక లేతదనము, తలిరుల నవకంబు

మొగ్గ సోగతనము, పూవు తావి

తేనె తీయదనము తెలుగునకే కాని

మొరకు కరకు దయ్యపు నుడికేది?

‘హరికథ’ సృష్టి నారాయణ దాసు గారికి ఒక వరం, ఒక శాపం కూడ. ఎందుకు అంటే సంగీత, సాహిత్యాలలో; అష్టావధానం, శాస్త్రీయసంగీత ఆలాపన వంటి ప్రదర్శన కళలలో అయన సాధించిన అనేక విజయాలను, హరికథ మరుగున పడేలా చేసింది. అయితే అయన మానవ జాతికి భక్తి, జ్ఞాన, మోక్ష మార్గములను ప్రబోధించాలనే లక్ష్యంతో ఎంచుకున్న ‘హరి’ కథను వేలాది సభలలో ప్రదర్శించి, లక్షలాది భక్తుల హృదయాలలో నర్తించి, నివసించారు.  హరికథ సర్వ కళల సమాహారం. అందులో అయిదు ప్రధాన అంశాలు ఉండేవి. అవి కథా ప్రవచనము, శాస్త్రీయ సంగీతము, ఆశుకవిత్వము, నృత్యము, అభినయము. ఈ అయిదు అంశాలూ లేకపోతే హరికథ చెప్పకూడదా అనే ప్రశ్న రావచ్చును. ఆ అయిదు అంశాలతో హరికథ చెప్పాలంటే బహుశా మళ్ళీ నారాయణ దాసు గారే పునర్జన్మ ఎత్తాలేమో! హరికథ చెప్పడానికి ప్రాధమిక అర్హతలు శ్రావ్యమైన కంఠం, చక్కని ప్రవచన శక్తి. నారాయణ దాసు గారి హరికథలో మిగతా మూడు అంశాలు పక్కన పెడితే, ఈ రెండింటిని సాధనతో పెంపోదించుకోవచ్చు. సందర్భోచితమైన రాగాలలో సంగీతం ఆలపించడానికి శాస్త్రీయ సంగీత అధ్యయనం, క్రమం తప్పని సాధన కావాలి. అలాగే పురాణేతిహాసాలను చదివినకొద్దీ ప్రవచన శక్తికి ధాటి, ధీటు పెరుగుతాయి.  

నారాయణ దాసు గారు తన సంగీత, సాహిత్య జైత్ర యాత్రలో అనేక పరీక్షలను ఎదుర్కొన్నారు. అయితే వాటిని తన సహజ సాహితీ, పాండిత్య ప్రతిభతోనూ, శ్రావ్యమైన, మేఘగంభీరమైన అమరగానంతోను అధిగమించి ఉన్నత శిఖరాలను చేరుకోగలిగారు. అలాంటి మొదటి పరీక్ష, ‘అంబరీష చరిత్రము’ రచన. ఆ రోజుల్లో తన మొదటి రచన, ప్రదర్శన అయిన 'ధ్రువచరిత్రము' నకు విశేష పండితాదరణ లభించడంతో ఆ హరికథను ప్రదర్శిస్తూ శ్రీకాకుళం, గంజాం (ఒదిషా) జిల్లాల్లో పర్యటిస్తున్నారు. ఛత్రపురంలో కథా ప్రదర్శన పూర్తయిన తరువాత ఒక సభికుడు లేచి 'ఇంతటి సొగసైన కవిత్వం ఈ వయసులోనే నువ్వు రాసేవంటే నమ్మశక్యం కావడం లేదు. ఇది నువ్వే నిజంగా రచించినట్లయితే 'అంబరీష చరిత్రము' ను రచించి చూపించు. నీకు పది రోజులు గడువిస్తాను' అన్నాడుట. అయితే నారాయణ దాసు గారు రాత్రికి రాత్రే  'అంబరీష చరిత్రము' ను రచించి మర్నాడు ప్రదర్శించేరుట. అది ఆయన రచించిన రెండవ హరికథ. అప్పటికి ఆయనకు ఇరవై ఏళ్ళు. విచిత్రమేమిటంటే అంత చిన్న వయసులో రచించిన ‘అంబరీష చరిత్రము’లో అయన వెలువరించిన వేదాంత భావాలు ఎంతో పరిణత చెందిన తరువాత రచించిన సర్వపురాణ సారమైన ‘జగజ్జ్యోతి’లో విస్తారంగా కనిపిస్తాయి.

అలాగే అయన ఒక ఊళ్ళో హరికథ చెప్పడానికి ఉపక్రమిస్తుంటే సభలోంచి ఎవరో లేచి ‘ఎప్పుడూ హరికథేనా, ఈరోజు గిరికథ చెప్పండి’ అని అడిగారట. అయన అప్పటికప్పుడు ‘గోవర్ధనోద్ధారము’ అనే హరికథను ఆశువుగా రచించి చెప్పేరట. నారాయణ దాసు గారి హరికథా ప్రదర్శనలు రాత్రి తొమ్మిది గంటలకు మొదలు పెడితే తెల్లారే వరకు – అంటే సుమారు తొమ్మిది గంటలు – నడిచేవి. ఆశువుగా రచించి, అన్ని గంటలు హరికథ చెప్పడం అంటే ఆ కవికి ఎంత సంగీత, సాహిత్య ప్రతిభ ఉండాలో ఆలోచించండి. 

నారాయణ దాసు గారికి ఎనిమిదేళ్ళ వయసులో వారింటికి ఒక సంగీత విద్వాంసుడు రావడం జరిగింది.  అయన ఆ పిల్లవాడు రాగయుక్తంగా పద్యాలు పాడుతుంటే విని సంతోషించి, అతని తల్లిదండ్రులతో ‘ఈ పిల్లవానికి శ్రావ్యమైన కంఠం ఉంది. సంగీత శిక్షణ ఇప్పిస్తే మంచి విద్వాంసుడవుతాడు; నాతొ బొబ్బిలి పంపండి సంగీత శిక్షణ ఇప్పిస్తాను’ అన్నాడు. నారాయణ దాసు తనలో, ‘శిష్యరికం పేరుతొ నన్ను జీతం బత్తెం లేని పనివాడుగా వాడుకోడానికి తీసుకు పోతున్నాడు’ అనుకున్నాడుట. అంటే అ వయసుకే ఆయనకు కొంత ఆత్మజ్ఞానం, ఏ గురువు శిక్షణ లేకుండానే విద్యలు నేర్చుకోగలననే ఆత్మవిశ్వాసం ఉండి ఉంటాయి. అయితే అది అతిశయోక్తి కాదు అనే విషయం ఆయన బొబ్బిలి వెళ్ళగానే ఋజువయింది. ఆయన కోట వీధిలో గొంతెత్తి పాడుకుంటూ వెళుతున్నాడు. అక్కడ ఒక అరుగు మీద కూర్చున్న ఒక వృద్ధుడు అతనిని దగ్గరగా పిలిచి, ‘బాబూ చక్కగా పాడుతున్నావు; నువ్వు పాడుతున్నదేరాగమో నీకు తెలుసా?’ అని అడిగేడట. దానికి ఆపిల్లవాడు ‘నాకు రాగాలేవి తెలియవండి’ అని సమాధానం ఇచ్చాడట. అ పెద్దాయన తన పక్కనున్న వారితో, ‘చూసారా, శుభపంతువరాళి రాగాన్ని ఎంత చక్కగా పాడుతున్నాడో! జన్మాంతర సుకృతం లేకుండా ఇలాంటి సంగీతం అలవడదు; ఈపిల్లవాడు మంచి సంగీత విద్వాంసుడవుతాడు’, అని దీవించి పంపేడట. ఆ పిల్లవాడు పాడుతున్న కీర్తన అప్రయత్నంగానే ఎంతో సాధనచేస్తేనేగాని పట్టుపడని అంత క్లిష్టమైన రాగక్రమంలో వెలువడిందీ అంటే అది దైవానుగ్రహమైన విద్యగానే భావించాలి.      

బెంగుళూరులో, 1894లో జరిగిన దాక్షిణాత్య గాయక మహాసభలో హరికథా ప్రవచనానికి దాసు గారికి ఆహ్వానం వచ్చింది. అప్పటికే నారాయణ దాసు గారికి కవిగా, గాయకుడుగా, హరికథా ప్రవక్తగా దక్షిణాపథం అంతా మంచి పేరు వచ్చింది. అందుచేత సభా నిర్వాహకులు అయన స్థాయికి తగ్గట్టుగా పేరుపొందిన మృదంగ, వయోలిన్ విద్వాంసులను ప్రక్క వాద్యాలకు నియమించారు. అయితే, దాసుగారి ప్రతిభ గురించి తెలియని ఆ మృదంగ విద్వాంసునికి ‘ఒక హరిదాసుకి’ ప్రక్క వాద్యం వాయించడం చిన్నతనంగా తోచింది.  అందుచేత నారాయణ దాసు గారిని పడగొట్టి తన పాండిత్య ప్రతిభను చాటుకోవాలనుకున్నాడు. తాను ప్రక్క వాద్యకారుడుని అనే విషయం విస్మరించి, ఆయన కీర్తన మొదలు పెట్టీ పెట్టగానే, ఇంకా రాగం ఎత్తుకోకుండానే తాను వాయించడం చెయ్యసాగాడు. కొంతసేపు ఓర్పు వహించిన దాసుగారు అతనికి గుణపాఠం చెప్పే సమయం వచ్చిందనుకుని ఒక గతిలో కీర్తన పాడుతూ ఇంకొక గతిలో చేతిలో చిడతలతో తాళం వెయ్యసాగేరు. అ విద్వాంసుడు కొంత సేపు గాత్రం తోనూ, కొంతసేపు చిడతల తాళం తోనూ తికమకపడి ఇంక లాభం లేదనుకుని చేతులు ముడుచుకు కూర్చున్నాడు. అప్పుడు దాసుగారు ‘ఏం స్వామీ ఆపేసేరు?’ అని అడిగేరుట. అప్పుడు ఆ వాద్యకారుడు 'అయ్యా, జాగా దొరకడం లేదు అన్నాడుట'.  అప్పుడు దాసుగారు ఆ వాద్యకారుని మందలించి జాగా వెల్లడి చేసి తన ప్రవచనాన్ని కొనసాగించేరు. మూడు గంటలసేపు ఎంతో రసవత్తరంగా హరికథ జరిగింది. అయితే ఈ కథ ఇక్కడితో ముగిసిపోలేదు. దాక్షిణాత్య గాయక మహాసభ ఆఖరిరోజున నారాయణ దాసు గారికి ఘనమైన సన్మానం చేసి ‘లయబ్రహ్మ’ అనే బిరుదును ప్రదానం చేసింది.  అంటే 'లయబ్రహ్మ' అనే బిరుదు నారాయణ దాసు గారి శిష్యులో, భక్తులొ మొక్కుబడిగా ఇచ్చిన బిరుదు కాదు. అది ఆనాటి దక్షిణ భారత దేశంలోని ప్రతిభావంతులైన సంగీత విద్వాంసులందరూ ఏకగ్రీవంగా తీర్మానించుకుని తమ భక్తి, గౌరవాలకు, ప్రశంసలకు ఇచ్చిన సంక్షిప్త సంకేత రూపం.

నారాయణ దాసు గారు తెలుగులో పదిహేడు, సంస్కృతంలో మూడు, అచ్చతెలుగులో ఒకటి మొత్తం ఇరవైఒక్క హరికథలు రచించేరు. డెబ్భైరెండు మేళకర్త రాగాలలోను కీర్తనలు రచించిన వాగ్గేయకారుడు  త్యాగరాజు తరువాత నారాయణ దాసే. జానకీ శపథం అనే హరికథలో నారాయణ దాసు గారు ముప్ఫై ఆరు అపూర్వ రాగాలలో కీర్తనలు రచించారు. ఆ హరికథను నారాయణ దాసు గారి తరువాత ఇంతవరకూ ప్రదర్శించిన వారు లేరు.

ఆయన ‘యధార్ధ రామాయణం’ అనే ఆరు రామాయణ హరికథల సంపుటికి రచించిన ముప్ఫై పేజీల ఉపోద్ఘాతంలో ముఖ్య పాత్రల చిత్రణను వివరించేరు. అందులో శ్రీరామునిని వర్ణించడానికి వాడిన విశేషణాలు మూడు పేజీలు. ఆధునిక విమర్శకులు తెరపైకి రావడానికి కొన్ని దశాబ్దాలకు ముందే, వారు ఈనాడు ఎత్తి చూపుతున్న అసమంజసాలను నారాయణ దాసు గారు తన ‘యధార్ధ రామాయణం’లో సంస్కరించారు. అందుకు అయన ఆధ్యాత్మ రామాయణాన్ని ప్రమాణంగా ఎంచుకున్నారని పండితులంటారు. నారాయణ దాసు గారి రామాయణ కథలో అహల్య శాప వృత్తాంతం విభిన్నంగా ఆమె పాత్ర ఉదాత్తతను తెలియచేప్పేదిగా ఉంటుంది. వాలిని చెట్టు చాటునుంచి వధించడం ఉండదు. సీతకు శీల పరీక్షా ఉండదు. మనం చదువుతున్న రామాయణ కధలలోని ఈఘట్టాలన్నీ వాల్మీకి కల్పనలు కావని, ప్రక్షిప్తాలని  నారాయణ దాసు గారి అభిప్రాయం. ఈ గ్రంధాన్ని అయన 1914 లో రచించి, దివంగత అయిన తన భార్యకు అంకితం ఇచ్చారు. 

నారాయణ దాసు గారికి సీస పద్య వృత్తం అంటే ప్రత్యేక అభిమానం. ఎందుకంటే భాషా సౌందర్యానికి, భావ వ్యక్తీకరణకి ‘సీసం’ చక్కని వాహిక. ‘రుక్మిణి కళ్యాణం’ హరికథలోని ఈ సీస పద్య సౌందర్యాన్ని ఆస్వాదించండి!

దుర్వాంకురంములతో సన్నజాజులు

                   మొగలిరేకులు జారుసిగను జుట్టి 

తళుకుజెక్కుగులాబిదంతము నిగనిగ

                   రవలకమ్మలజోడు జెవులబెట్టి   

లేతప్రాయపు బిగిచేతిగాజులు, రైక

                   యొడ్డాణమున్వెలియుడుపుగట్టి

ముద్దుమొగంబున ముత్తయిదుచిన్నెల

                   నంబపేరిట నోగిరంబు వట్టి

వెన్నెలలు చీకటులు బర్వు కన్నుదోయి

ముత్తెముల్కెంపులొల్కెడి ముద్దువాయి

నందమగు రుక్మిణికన్య యలరు హాయి

చాటిజెప్పగ వేయినోళ్ళు చాలవోయి

'దేవుళ్ళు ఎలా ఉంటారో మనం చూసేమా? మనలాగే ఉంటారని ఊహించుకుని పూజించుకుంటాం' అని పైన పేర్కొనిన ‘యధార్ధ రామాయణం’  ఉపోద్ఘాతంలో అంటారు శ్రీ దాసు గారు. దాసు గారు వర్ణించిన రుక్మిణి నవవధువుగా అలంకరించబడ్డ తెలుగింటి ఆడపడుచే! అ కవిత్వం ఎంత సొగసుగా ఉందో అంత సుళువుగానూ అందరికీ అర్థం అయ్యేలా లేదూ? ఇంత సొగసుగా కవిత్వం చెప్పిన శ్రీ నారాయణ దాసు గారు సందర్భాన్నిబట్టి అదే కవిత్వాన్ని పదునైన కత్తిలా కూడా ప్రయోగించేవారు. ఆయన హరికథా గానం చేసిన సభలు శాస్త్ర, సంగీత చర్చలకు, సాహిత్య విమర్సలకు సభావేదికలయ్యేవి. ఆనాటి ఆధునిక కవులను విమర్శించిన ఈ క్రింది పద్యం అయన ఒక వేదికపై ‘ప్రహ్లాద చరిత్ర’ హరికథ చెప్తున్నప్పుడు ఆశువుగా చెప్పినది:

పూర్వప్రబంధము పోల్కికై చచ్చిన

         యీగనంటించెడు హీనుడొకడు

ప్రౌఢకల్పనలని పన్ని తనకుదానె

          యర్ధంబెరుగలేని వ్యర్దుడొకడు

కృతిని నిఘంటువు వెతకి ముదురు తాటి

          ముంజెవలెన్ జేయు మూర్ఖుడొకడు

తేట తెల్లంబని తెన్గుబాసకు బట్ట

          తెరచి చూపించెడి దేబె యొకడు

కలివశంబున శారద కలుషయయ్యె

బిదపకాలంబున దలంపు పిచ్చియయ్యె

అచ్చుచవకయ్యె మూఢులు మెచ్చుటయ్యె

ఆహహా! ఎందుకు కవులైరి యాధునికులు?

అయితే కవితాదార ఎలా ఉండాలి? నారాయణ దాసు గారి దృష్టిలో సహజ కవిత:

సాగి కమ్మెచ్చునన్ వచ్చు తీగకరణి

సాలెపురుగు కడుపులోని నూలువలెను

దబ్బునన్ బొర్లిపడు గొండధారమాడ్కి

సహజకవిత బయల్వెడి సన్నుతిగను  

నారాయణ దాసు గారు మనకు అందించిన అద్భుతమైన, అనన్యసామానమైన, అనితరసాధ్యమైన  సాహిత్య సంపదను ఆస్వాదించి ముందుతరాలకు అందించడం మన కర్తవ్యం.