కలివశంబున శారద కలుషయయ్యె| బిదపకాలంబున దలంపు పిచ్చియయ్యె|

నారాయణ దాసు గారు సంస్కృతంలో ప్రబంధ సాహిత్యం రచించారు; ఎంతోక్లిష్టమైన భుజంగవృత్తంలో ‘రామచంద్ర శతకం’ రచించారు. పాణిని వ్యాకరణ సూత్రాలకు అనుబంధంగా చదువుకోడానికి అనువుగా 'తారకం' అనే కావ్యాన్ని రచించారు. అయినా అయన ఆంధ్ర భాషాభిమానం ఈ పద్యం రూపంలో వెలువడింది:

మొలక లేతదనము, తలిరుల నవకంబు

మొగ్గ సోగతనము, పూవు తావి

తేనె తీయదనము తెలుగునకే కాని

మొరకు కరకు దయ్యపు నుడికేది?

‘హరికథ’ సృష్టి నారాయణ దాసు గారికి ఒక వరం, ఒక శాపం కూడ. ఎందుకు అంటే సంగీత, సాహిత్యాలలో; అష్టావధానం, శాస్త్రీయసంగీత ఆలాపన వంటి ప్రదర్శన కళలలో అయన సాధించిన అనేక విజయాలను, హరికథ మరుగున పడేలా చేసింది. అయితే అయన మానవ జాతికి భక్తి, జ్ఞాన, మోక్ష మార్గములను ప్రబోధించాలనే లక్ష్యంతో ఎంచుకున్న ‘హరి’ కథను వేలాది సభలలో ప్రదర్శించి, లక్షలాది భక్తుల హృదయాలలో నర్తించి, నివసించారు.  హరికథ సర్వ కళల సమాహారం. అందులో అయిదు ప్రధాన అంశాలు ఉండేవి. అవి కథా ప్రవచనము, శాస్త్రీయ సంగీతము, ఆశుకవిత్వము, నృత్యము, అభినయము. ఈ అయిదు అంశాలూ లేకపోతే హరికథ చెప్పకూడదా అనే ప్రశ్న రావచ్చును. ఆ అయిదు అంశాలతో హరికథ చెప్పాలంటే బహుశా మళ్ళీ నారాయణ దాసు గారే పునర్జన్మ ఎత్తాలేమో! హరికథ చెప్పడానికి ప్రాధమిక అర్హతలు శ్రావ్యమైన కంఠం, చక్కని ప్రవచన శక్తి. నారాయణ దాసు గారి హరికథలో మిగతా మూడు అంశాలు పక్కన పెడితే, ఈ రెండింటిని సాధనతో పెంపోదించుకోవచ్చు. సందర్భోచితమైన రాగాలలో సంగీతం ఆలపించడానికి శాస్త్రీయ సంగీత అధ్యయనం, క్రమం తప్పని సాధన కావాలి. అలాగే పురాణేతిహాసాలను చదివినకొద్దీ ప్రవచన శక్తికి ధాటి, ధీటు పెరుగుతాయి.  

నారాయణ దాసు గారు తన సంగీత, సాహిత్య జైత్ర యాత్రలో అనేక పరీక్షలను ఎదుర్కొన్నారు. అయితే వాటిని తన సహజ సాహితీ, పాండిత్య ప్రతిభతోనూ, శ్రావ్యమైన, మేఘగంభీరమైన అమరగానంతోను అధిగమించి ఉన్నత శిఖరాలను చేరుకోగలిగారు. అలాంటి మొదటి పరీక్ష, ‘అంబరీష చరిత్రము’ రచన. ఆ రోజుల్లో తన మొదటి రచన, ప్రదర్శన అయిన 'ధ్రువచరిత్రము' నకు విశేష పండితాదరణ లభించడంతో ఆ హరికథను ప్రదర్శిస్తూ శ్రీకాకుళం, గంజాం (ఒదిషా) జిల్లాల్లో పర్యటిస్తున్నారు. ఛత్రపురంలో కథా ప్రదర్శన పూర్తయిన తరువాత ఒక సభికుడు లేచి 'ఇంతటి సొగసైన కవిత్వం ఈ వయసులోనే నువ్వు రాసేవంటే నమ్మశక్యం కావడం లేదు. ఇది నువ్వే నిజంగా రచించినట్లయితే 'అంబరీష చరిత్రము' ను రచించి చూపించు. నీకు పది రోజులు గడువిస్తాను' అన్నాడుట. అయితే నారాయణ దాసు గారు రాత్రికి రాత్రే  'అంబరీష చరిత్రము' ను రచించి మర్నాడు ప్రదర్శించేరుట. అది ఆయన రచించిన రెండవ హరికథ. అప్పటికి ఆయనకు ఇరవై ఏళ్ళు. విచిత్రమేమిటంటే అంత చిన్న వయసులో రచించిన ‘అంబరీష చరిత్రము’లో అయన వెలువరించిన వేదాంత భావాలు ఎంతో పరిణత చెందిన తరువాత రచించిన సర్వపురాణ సారమైన ‘జగజ్జ్యోతి’లో విస్తారంగా కనిపిస్తాయి.

అలాగే అయన ఒక ఊళ్ళో హరికథ చెప్పడానికి ఉపక్రమిస్తుంటే సభలోంచి ఎవరో లేచి ‘ఎప్పుడూ హరికథేనా, ఈరోజు గిరికథ చెప్పండి’ అని అడిగారట. అయన అప్పటికప్పుడు ‘గోవర్ధనోద్ధారము’ అనే హరికథను ఆశువుగా రచించి చెప్పేరట. నారాయణ దాసు గారి హరికథా ప్రదర్శనలు రాత్రి తొమ్మిది గంటలకు మొదలు పెడితే తెల్లారే వరకు – అంటే సుమారు తొమ్మిది గంటలు – నడిచేవి. ఆశువుగా రచించి, అన్ని గంటలు హరికథ చెప్పడం అంటే ఆ కవికి ఎంత సంగీత, సాహిత్య ప్రతిభ ఉండాలో ఆలోచించండి. 

నారాయణ దాసు గారికి ఎనిమిదేళ్ళ వయసులో వారింటికి ఒక సంగీత విద్వాంసుడు రావడం జరిగింది.  అయన ఆ పిల్లవాడు రాగయుక్తంగా పద్యాలు పాడుతుంటే విని సంతోషించి, అతని తల్లిదండ్రులతో ‘ఈ పిల్లవానికి శ్రావ్యమైన కంఠం ఉంది. సంగీత శిక్షణ ఇప్పిస్తే మంచి విద్వాంసుడవుతాడు; నాతొ బొబ్బిలి పంపండి సంగీత శిక్షణ ఇప్పిస్తాను’ అన్నాడు. నారాయణ దాసు తనలో, ‘శిష్యరికం పేరుతొ నన్ను జీతం బత్తెం లేని పనివాడుగా వాడుకోడానికి తీసుకు పోతున్నాడు’ అనుకున్నాడుట. అంటే అ వయసుకే ఆయనకు కొంత ఆత్మజ్ఞానం, ఏ గురువు శిక్షణ లేకుండానే విద్యలు నేర్చుకోగలననే ఆత్మవిశ్వాసం ఉండి ఉంటాయి. అయితే అది అతిశయోక్తి కాదు అనే విషయం ఆయన బొబ్బిలి వెళ్ళగానే ఋజువయింది. ఆయన కోట వీధిలో గొంతెత్తి పాడుకుంటూ వెళుతున్నాడు. అక్కడ ఒక అరుగు మీద కూర్చున్న ఒక వృద్ధుడు అతనిని దగ్గరగా పిలిచి, ‘బాబూ చక్కగా పాడుతున్నావు; నువ్వు పాడుతున్నదేరాగమో నీకు తెలుసా?’ అని అడిగేడట. దానికి ఆపిల్లవాడు ‘నాకు రాగాలేవి తెలియవండి’ అని సమాధానం ఇచ్చాడట. అ పెద్దాయన తన పక్కనున్న వారితో, ‘చూసారా, శుభపంతువరాళి రాగాన్ని ఎంత చక్కగా పాడుతున్నాడో! జన్మాంతర సుకృతం లేకుండా ఇలాంటి సంగీతం అలవడదు; ఈపిల్లవాడు మంచి సంగీత విద్వాంసుడవుతాడు’, అని దీవించి పంపేడట. ఆ పిల్లవాడు పాడుతున్న కీర్తన అప్రయత్నంగానే ఎంతో సాధనచేస్తేనేగాని పట్టుపడని అంత క్లిష్టమైన రాగక్రమంలో వెలువడిందీ అంటే అది దైవానుగ్రహమైన విద్యగానే భావించాలి.      

బెంగుళూరులో, 1894లో జరిగిన దాక్షిణాత్య గాయక మహాసభలో హరికథా ప్రవచనానికి దాసు గారికి ఆహ్వానం వచ్చింది. అప్పటికే నారాయణ దాసు గారికి కవిగా, గాయకుడుగా, హరికథా ప్రవక్తగా దక్షిణాపథం అంతా మంచి పేరు వచ్చింది. అందుచేత సభా నిర్వాహకులు అయన స్థాయికి తగ్గట్టుగా పేరుపొందిన మృదంగ, వయోలిన్ విద్వాంసులను ప్రక్క వాద్యాలకు నియమించారు. అయితే, దాసుగారి ప్రతిభ గురించి తెలియని ఆ మృదంగ విద్వాంసునికి ‘ఒక హరిదాసుకి’ ప్రక్క వాద్యం వాయించడం చిన్నతనంగా తోచింది.  అందుచేత నారాయణ దాసు గారిని పడగొట్టి తన పాండిత్య ప్రతిభను చాటుకోవాలనుకున్నాడు. తాను ప్రక్క వాద్యకారుడుని అనే విషయం విస్మరించి, ఆయన కీర్తన మొదలు పెట్టీ పెట్టగానే, ఇంకా రాగం ఎత్తుకోకుండానే తాను వాయించడం చెయ్యసాగాడు. కొంతసేపు ఓర్పు వహించిన దాసుగారు అతనికి గుణపాఠం చెప్పే సమయం వచ్చిందనుకుని ఒక గతిలో కీర్తన పాడుతూ ఇంకొక గతిలో చేతిలో చిడతలతో తాళం వెయ్యసాగేరు. అ విద్వాంసుడు కొంత సేపు గాత్రం తోనూ, కొంతసేపు చిడతల తాళం తోనూ తికమకపడి ఇంక లాభం లేదనుకుని చేతులు ముడుచుకు కూర్చున్నాడు. అప్పుడు దాసుగారు ‘ఏం స్వామీ ఆపేసేరు?’ అని అడిగేరుట. అప్పుడు ఆ వాద్యకారుడు 'అయ్యా, జాగా దొరకడం లేదు అన్నాడుట'.  అప్పుడు దాసుగారు ఆ వాద్యకారుని మందలించి జాగా వెల్లడి చేసి తన ప్రవచనాన్ని కొనసాగించేరు. మూడు గంటలసేపు ఎంతో రసవత్తరంగా హరికథ జరిగింది. అయితే ఈ కథ ఇక్కడితో ముగిసిపోలేదు. దాక్షిణాత్య గాయక మహాసభ ఆఖరిరోజున నారాయణ దాసు గారికి ఘనమైన సన్మానం చేసి ‘లయబ్రహ్మ’ అనే బిరుదును ప్రదానం చేసింది.  అంటే 'లయబ్రహ్మ' అనే బిరుదు నారాయణ దాసు గారి శిష్యులో, భక్తులొ మొక్కుబడిగా ఇచ్చిన బిరుదు కాదు. అది ఆనాటి దక్షిణ భారత దేశంలోని ప్రతిభావంతులైన సంగీత విద్వాంసులందరూ ఏకగ్రీవంగా తీర్మానించుకుని తమ భక్తి, గౌరవాలకు, ప్రశంసలకు ఇచ్చిన సంక్షిప్త సంకేత రూపం.

నారాయణ దాసు గారు తెలుగులో పదిహేడు, సంస్కృతంలో మూడు, అచ్చతెలుగులో ఒకటి మొత్తం ఇరవైఒక్క హరికథలు రచించేరు. డెబ్భైరెండు మేళకర్త రాగాలలోను కీర్తనలు రచించిన వాగ్గేయకారుడు  త్యాగరాజు తరువాత నారాయణ దాసే. జానకీ శపథం అనే హరికథలో నారాయణ దాసు గారు ముప్ఫై ఆరు అపూర్వ రాగాలలో కీర్తనలు రచించారు. ఆ హరికథను నారాయణ దాసు గారి తరువాత ఇంతవరకూ ప్రదర్శించిన వారు లేరు.

ఆయన ‘యధార్ధ రామాయణం’ అనే ఆరు రామాయణ హరికథల సంపుటికి రచించిన ముప్ఫై పేజీల ఉపోద్ఘాతంలో ముఖ్య పాత్రల చిత్రణను వివరించేరు. అందులో శ్రీరామునిని వర్ణించడానికి వాడిన విశేషణాలు మూడు పేజీలు. ఆధునిక విమర్శకులు తెరపైకి రావడానికి కొన్ని దశాబ్దాలకు ముందే, వారు ఈనాడు ఎత్తి చూపుతున్న అసమంజసాలను నారాయణ దాసు గారు తన ‘యధార్ధ రామాయణం’లో సంస్కరించారు. అందుకు అయన ఆధ్యాత్మ రామాయణాన్ని ప్రమాణంగా ఎంచుకున్నారని పండితులంటారు. నారాయణ దాసు గారి రామాయణ కథలో అహల్య శాప వృత్తాంతం విభిన్నంగా ఆమె పాత్ర ఉదాత్తతను తెలియచేప్పేదిగా ఉంటుంది. వాలిని చెట్టు చాటునుంచి వధించడం ఉండదు. సీతకు శీల పరీక్షా ఉండదు. మనం చదువుతున్న రామాయణ కధలలోని ఈఘట్టాలన్నీ వాల్మీకి కల్పనలు కావని, ప్రక్షిప్తాలని  నారాయణ దాసు గారి అభిప్రాయం. ఈ గ్రంధాన్ని అయన 1914 లో రచించి, దివంగత అయిన తన భార్యకు అంకితం ఇచ్చారు. 

నారాయణ దాసు గారికి సీస పద్య వృత్తం అంటే ప్రత్యేక అభిమానం. ఎందుకంటే భాషా సౌందర్యానికి, భావ వ్యక్తీకరణకి ‘సీసం’ చక్కని వాహిక. ‘రుక్మిణి కళ్యాణం’ హరికథలోని ఈ సీస పద్య సౌందర్యాన్ని ఆస్వాదించండి!

దుర్వాంకురంములతో సన్నజాజులు

                   మొగలిరేకులు జారుసిగను జుట్టి 

తళుకుజెక్కుగులాబిదంతము నిగనిగ

                   రవలకమ్మలజోడు జెవులబెట్టి   

లేతప్రాయపు బిగిచేతిగాజులు, రైక

                   యొడ్డాణమున్వెలియుడుపుగట్టి

ముద్దుమొగంబున ముత్తయిదుచిన్నెల

                   నంబపేరిట నోగిరంబు వట్టి

వెన్నెలలు చీకటులు బర్వు కన్నుదోయి

ముత్తెముల్కెంపులొల్కెడి ముద్దువాయి

నందమగు రుక్మిణికన్య యలరు హాయి

చాటిజెప్పగ వేయినోళ్ళు చాలవోయి

'దేవుళ్ళు ఎలా ఉంటారో మనం చూసేమా? మనలాగే ఉంటారని ఊహించుకుని పూజించుకుంటాం' అని పైన పేర్కొనిన ‘యధార్ధ రామాయణం’  ఉపోద్ఘాతంలో అంటారు శ్రీ దాసు గారు. దాసు గారు వర్ణించిన రుక్మిణి నవవధువుగా అలంకరించబడ్డ తెలుగింటి ఆడపడుచే! అ కవిత్వం ఎంత సొగసుగా ఉందో అంత సుళువుగానూ అందరికీ అర్థం అయ్యేలా లేదూ? ఇంత సొగసుగా కవిత్వం చెప్పిన శ్రీ నారాయణ దాసు గారు సందర్భాన్నిబట్టి అదే కవిత్వాన్ని పదునైన కత్తిలా కూడా ప్రయోగించేవారు. ఆయన హరికథా గానం చేసిన సభలు శాస్త్ర, సంగీత చర్చలకు, సాహిత్య విమర్సలకు సభావేదికలయ్యేవి. ఆనాటి ఆధునిక కవులను విమర్శించిన ఈ క్రింది పద్యం అయన ఒక వేదికపై ‘ప్రహ్లాద చరిత్ర’ హరికథ చెప్తున్నప్పుడు ఆశువుగా చెప్పినది:

పూర్వప్రబంధము పోల్కికై చచ్చిన

         యీగనంటించెడు హీనుడొకడు

ప్రౌఢకల్పనలని పన్ని తనకుదానె

          యర్ధంబెరుగలేని వ్యర్దుడొకడు

కృతిని నిఘంటువు వెతకి ముదురు తాటి

          ముంజెవలెన్ జేయు మూర్ఖుడొకడు

తేట తెల్లంబని తెన్గుబాసకు బట్ట

          తెరచి చూపించెడి దేబె యొకడు

కలివశంబున శారద కలుషయయ్యె

బిదపకాలంబున దలంపు పిచ్చియయ్యె

అచ్చుచవకయ్యె మూఢులు మెచ్చుటయ్యె

ఆహహా! ఎందుకు కవులైరి యాధునికులు?

అయితే కవితాదార ఎలా ఉండాలి? నారాయణ దాసు గారి దృష్టిలో సహజ కవిత:

సాగి కమ్మెచ్చునన్ వచ్చు తీగకరణి

సాలెపురుగు కడుపులోని నూలువలెను

దబ్బునన్ బొర్లిపడు గొండధారమాడ్కి

సహజకవిత బయల్వెడి సన్నుతిగను  

నారాయణ దాసు గారు మనకు అందించిన అద్భుతమైన, అనన్యసామానమైన, అనితరసాధ్యమైన  సాహిత్య సంపదను ఆస్వాదించి ముందుతరాలకు అందించడం మన కర్తవ్యం.

‘IT IS NOT MY HABIT TO HAVE MY WORKS CORRECTED AND RECAST BY OTHERS’

The following (as are some earlier snippets in this blog) is a rough extract from a new biography of Pandit Narayana Das. It is still a work in progress and the extracts are likely to undergo changes.

Translating ‘Rubaiyat of Omar Khaiyam’ into Samskrutam and Atcha-Telugu 

The reason that attracted Narayana Das to Omar Khaiyam could perhaps be a shared worldview towards life and religion. Both of them were Sun-worshippers and polymaths. In his introduction to the “Rubaiyat of Omar Khaiyam”, Narayana Das says “Omar Khaiyam commences his verses with the word “Khurshid”, which means the Sun; because I presume he was a sun worshipper…”

Omar Khaiyam’s interests extended from poetry, music, philosophy and theology to mathematics, astronomy, geography, mineralogy and meteorology. Narayana Das’ interests extended from poetry, music and musicology, literature and linguistics, dance and acting, philosophy, theology and Vedic studies to astrology and medicine (Ayurveda). Of these ‘Vedic studies’ is itself a conglomeration of various branches of theology, philosophy, arts and sciences.

Neither of them was properly understood by his contemporaries during his life time. Omar Khaiyam was seen either as an atheist and hedonist or at the other extreme, as a mystical Sufi poet. In the case of Narayana Das although his proclivity to the Bhakti tradition was never in doubt, his philosophy of humanism might not have been fully understood. While Narayana Das devoted his life to the teaching of ‘Bhakti, Jnana, Moksha’ he condemned with vehemence some prevailing practices of his time as unacceptable, as he felt they were at variance with the spirit of Vedic philosophy.

As has been said earlier Narayana Das used to absorb knowledge from his environs just as a sponge absorbed water, and improve upon it. After coming into contact with the Hindustani musician, Mohabbat Khan at Vizianagaram, he cultivated the Hindustani genre of music to develop a Carnatic-Hindustani hybrid timbre. Similarly when he was thirty-seven he came into contact with a Maulvi, he utilized the opportunity to pick up the rudiments of Arabic and Persian from him, obtained books on their teaching and began developing his knowledge of the two languages.

His interest in Persian grew when he observed that Old Persian* has some resemblance to Prakrit, considered to be the colloquial form of literary Samskrutam. This could well be the case because Old Avestan, the precursor of the Iranian languages, was closer to what linguists call ‘Indic Samskrutam’ whereas Young Avestan was closer to Persian. In fact both Old Persian and Middle Persian were written from left to right like Prakrit unlike their modern day version, which adapted the Perso-Arabic script. In his Samskrutam introduction to “Rubaiyat of Omar Khaiyam” Narayana Das observed that although there were yavana** terms, much of the Rubaiyat Omar Khaiyam wrote was in Old Persian, which in his view was closer to Prakrit.

Over time, Narayana Das developed a great admiration for the Persian philosopher-poet. When he read Edward Fitzgerald’s English translation of the Persian quatrains, he felt they were not true to the original. It is now known that not only Fitzgerald’s translations were not literal but he also mingled the quatrains. Fitzgerald’s translation has about three hundred verses. Of these Narayana Das selected a hundred and ten and their original Persian quatrains and translated the original and their English translation into Samskritam and Accha-Telugu.

Translating from one language to another could be a daunting task because it is not just conveying the meaning of words. A language evolved over time embeds the culture and traditions; beliefs and values; rituals and practices and history and legends of a society in its usage and idioms. If the translator is not proficient in either of the languages, he might miss the meaning altogether or the translation might appear to be artificial like a patchwork quilt. Good translation requires not only proficiency in both the languages but great technical skill to express the idiom of one language in the corresponding idiom of the other. As languages continue to evolve, meanings of words and usages change; metaphors that form the substrate of idioms might lose their relevance or the flavour of idioms might change. Therefore translating from an ancient language to another classical language requires great scholarship if one were to convey the true intended meaning of the original writer. 

Narayana Das translated Omar Khaiyam’s Rubaiyat when he was well into his sixties and published the book when he was sixty-eight. This was what former president of India Dr. Sarvepalli Radhakrishnan, then Vice-Chancellor of Andhra University, had to say of the translations in his ‘FOREWORD’:

“[…] was greatly struck by his varied talents, remarkable linguistic equipment, and technical power of versification. […] The Telugu verses are written in what is called Atcha Telugu or pure Telugu, which is rather difficult. […] I am tempted to congratulate him on a performance which, taking all things into account, is certainly astounding.” 

The book opens with a prayer in four languages, Persian, English, Samskrutam and Telugu. The poem was written in the Kandam metre, one of the toughest prosodies in the Telugu language. Writing a poem in difficult prosody, with each line in a different language is an expression of Narayana Das’ penchant for the formidable.

He introduced Omar Khaiyam, the poet and his poetry in three languages, English, Samskrutam and Telugu. He used the introductions to express his deep admiration for Omar Khaiyam and his poetry. But the introductions were more than that. Narayana Das used them to express his worldview about his field of work, poetry and poets and to address questions like, ‘what inner urges, objectives or ideology should drive them?’ and ‘how should literature influence society?

In his English introduction he expresses the view that ‘an original writer’ should take ‘pride in having his works published as they are so that critics might see him in his true colours’. It was for this reason, he says, ‘it is not my habit to have my works corrected and recast by others’.  

He laments the propensity of literary critics to judge the work of writers based more on their outward appearance than a true evaluation of their literary work. Could Fitzgerald’s impression of how Omar lived his life coloured his translations of the poet’s immortal verses?

Did Narayana Das find a twin soul when he observed that Omar Khaiyam decried ‘all religious shows and philosophical discussions’ as ‘merely vain and whimsical actions for passing an idle life’? He says Khaiyam was vexed with the deep chasm between precept and practice of crafty philosophers. He therefore satirized their philosophy. For him pleasing society was true religion and devotion to Almighty was the happiest enjoyment. It was perhaps because of this perception that Narayana Das found in Khaiyam, a mystic rather than a romantic poet. He feels Khaiyam’s philosophy was largely misunderstood and his advocacy of wine, woman & music should be read as cryptic symbols for divine service, pure mind and meditation. 

---

* Old Persian was an Iranian language which was in use from circa 600 B.C.E to 300 B.C.E. The next phase in the evolution of the language between 300 B.C.E. and 800 C.E. has been designated Middle Persian and from 800 C.E. it is known as Modern Persian or Farsi.

** By Yavana terms Narayana Das was probably referring to Middle Persian.

'కుక్కపిల్ల', 'అగ్గిపుల్ల', 'సబ్బుబిళ్ళ' మీద రాసేదే కవిత్వమా?

శ్రీమదజ్జాడ ఆదిభట్ల నారాయణ దాసు గారి 150వ జయంతి సంవత్సరం ముగిసింది. ఆమహనీయుని 150వ జయంతిని (కేంద్ర) సాహిత్య అకాడమి సంస్మరించాలా లేక సంగీత నాటక అకాడమి సంకీర్తించాలా అనే మీమాంసలో ఆ రెండు అకాడమీలు పడ్డాయని ఆ మధ్య ఒక తెలుగు దినపత్రికలో వచ్చిన వ్యాసంలో వ్రాసారు. ‘కుకపిల్ల’, ‘అగ్గిపుల్ల’, ‘సబ్బుబిళ్ళ’ మీద రాసే కవిత్వానికి పట్టం కట్టేసే సాహిత్య అకాడమికి నారాయణ దాసుగారి హరికథలలొ ‘సాహిత్యం’ కనపడకపోవడంలో ఆశ్చర్యం లేదు మరి!  

ఆదిభట్ల నారాయణ దాసు గారి పేరు వినగానే ముందుగా మనకు స్ఫురించేది “హరికథా పితామహుడు”! చేతిలో చిడతలు, మెడలో పూలమాల, బంగారు గొలుసు, ముంజేతికి సువర్ణ ఘంటా కంకణం, ఎడమ కాలికి గండపెండేరం, అధోభాగాన పట్టు పీతాంబరం - ఆరడుగుల ఆజాను బాహుడు అయిన దివ్యసుందర విగ్రహం, మనకు కళ్ళకు కట్టినట్టు కనిపిస్తుంది. అవును, అయన “హరికథ”కు సృష్ట్తికర్త. మానవ జాతికి భక్తి, జ్ఞాన, మోక్ష మార్గములను ప్రబోధించే లక్ష్యంతో అయన హరికథను సృష్ట్తించారు. తాను సృష్టించిన హరికథను తన మృదు, మధుర మేఘగంభీర స్వరంతో పాడి, ఆ హరికథలలోని పాత్రలను అభినయించి, సుమారు ఆరు సుదీర్ఘ దశాబ్దాలు ప్రేక్షకుల హృదయాలలో నర్తించిన ఆయన అమరుడు, చిరస్మరణీయుడు. అయితే హరికథ సృష్టి, సంగీత, సాహిత్యాలలో, ప్రదర్శన కళలలో ఆయన కనపరచిన ప్రతిభా పాటవాలలో ఒక చిన్న భాగం మాత్రమే.   

ఆదిభట్ల నారాయణ దాసు గారు, అష్టభాషలలో పండితుడు. సంగీత సాహిత్యాలలో అసమాన ప్రతిభావంతుడు. తెలుగు, సంస్కృతము, అచ్చ తెలుగులలో అనేక గ్రంధాలు రచించారు. అందులో కావ్యాలు, ప్రబంధాలు, సంగీత ప్రబంధాలు, వేదాంత గ్రంధాలు, అనువాదాలు, హరికథలు, రూపకాలు, పిల్లల నీతికథలు, ఉన్నాయి. అచ్చమైన తెలుగును వాడుకలోనికి తీసుకు వచ్చి ప్రచారం చేయాలనే సదుద్దేశంతో ఆయన “సీమ పల్కు వహి” అనే పేరుతొ ‘అచ్చతెలుగు – తెలుగు’ నిఘంటువును రచించారు. ప్రేక్షకులను రంజింప చేయగల ‘దేవదత్త’ మైన మధుర గంభీర స్వరం అయన స్వంతం. ఏక కాలంలో అయిదు, ఆరు తాళాలు ప్రదర్శించగల లయ-తాళజ్ఞాన ప్రతిభ ఆయనకు దేవుడిచ్చిన వరం.

అయన ప్రదర్శించిన అష్టావధానాలలో, గ్రీకు భాషలో వ్యస్తాక్షరి, మూడు తాళాలకు సమన్వయించి కీర్తనను పాడడం, ఆంగ్లభాషలో ప్రసంగం మొదలైన, ఇతర అవధానులు ప్రదర్శించని అంశాలు ఉండేవి. అందుకే దానిని “అసాధ్య-అష్టావధానం” అనీ “సంగీత అష్టావధానం” అనీ పిలిచేవారు.

దాసుగారు ఆంగ్ల, పారశీక భాషలనుండి తెలుగులోనికి అనువదించారు. ఋగ్వేద మంత్రాలను అచ్చతెలుగులోనికి అనువదించి స్వరపరిచారు. తెలుగు, సంస్కృత భాషలలో అయన రచించిన “దశ విధ రాగ నవతి కుసుమ మంజరి” తొంభై రాగాల మాలిక; అపూర్వము, అనన్యసామాన్యమైన ఆయన వాగ్గేయకార ప్రతిభకు నిదర్శనము.

చెళ్ళపిళ్ళ వేంకట శాస్త్రి గారు ఆయనను “పుంభావ సరస్వతి” అని కీర్తించారు. “సంగీత, సాహిత్యాలను సరితూచిన త్రాసు, ఆదిభట్ల నారాయణ దాసు!” అన్నాడు శ్రీ శ్రీ. హిందుస్తానీ రాగాల ఆలాపనలో తన ప్రావీణ్యాన్ని ప్రదర్శించి, అయన రబింద్రనాథ్ టాగోర్ గారి ప్రశంసలు అందుకున్నారు; మైసూరు మహారాజా వారి పురస్కారాలు అందుకున్నారు. విజయనగరం మహారాజు ఆనంద గజపతి రాజు గారు ఆయనకు ఇంతకూ ముందెప్పుడూ, ఏ పండితునికీ లభించని సన్మానం చేయాలనే సంకల్పంతో దక్షిణ భారతంలోనే మొదటిదైన సంగీత కళాశాలను స్థాపించి, దానికి ఆయనను మొట్ట మొదటి అధ్యక్షులుగా నియమించారు.  

ఆనాటి సంగీత, సాహిత్య పండిత లోకం ఆయనను “సంగీత సాహిత్య సార్వభౌమ”, “పంచముఖి పరమేశ్వర”, “లయబ్రహ్మ” మొదలైన బిరుదులతో సత్కరించింది. బ్రహ్మరధ సన్మానాలూ, గజారోహణలూ ఆయనను వరించాయి. సంస్కృతభాషలో అద్భుతమైన పదజాల, వ్యాకరణ ప్రజ్ఞ ఉన్న ఆయనకు తెలుగు భాష అంటే చాల మక్కువ. అందుకే తనకు డెబ్భై అయిదవ ఏట, సన్మానం చేసి బిరుదు ప్రదానం చేస్తానని కోరిన భారతి తీర్థ అనే సాహిత్య, సంస్కృతీ సంస్థకు, తనకు ఇచ్చే బిరుదు తెలుగులో ఉండాలని షరతు విధించారు. ఆయన తెలుగు భాషాభిమానాన్ని గౌరవించిన ఆ సంస్థ “ఆట పాటల మేటి” అనే బిరుదు ప్రదానం చేసింది.